Της Αντρόνικας Π. Ιταλού, Λειτουργός Εκπαίδευσης και Εθελοντισμού ΣΠΑΒΟ
Εφημερίδα “Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ”, 25 Ιουνίου 2017

ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΜΗΝ ΑΓΝΟΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΑΛΛΑ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΑΡΑΠΟΜΗ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ, ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΤΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΟΥΝ.
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΥΓΕΙΑΣ, 1 ΣΤΑ 10 ΑΤΟΜΑ ΗΛΙΚΙΑΣ ΑΝΩ ΤΩΝ 60 ΕΤΩΝ ΕΧΟΥΝ ΔΕΧΤΕΙ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ, ΕΝΩ 90% ΤΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΣΚΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΑΤΟΜΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ.

Στη χώρα μας, με βάση τα στοιχεία του Συνδέσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας στην Οικογένεια για το έτος 2016, έχει παρατηρηθεί ότι το 6% των ατόμων που έχουν απευθυνθεί στη γραμμή βοήθειας, είναι άνω των 60 ετών. Από αυτά, το 73,2% αναφέρουν βία από τον σύντροφό τους, ενώ το 18,5% έχουν κακοποιηθεί από το παιδί τους.

Τα κοινωνικά στερεότυπα που αφορούν την εικόνα της Τρίτης Ηλικίας φαίνεται με την πάροδο του χρόνου ν’ αλλάζουν και αυτό συνάδει με το προσδόκιμο και τη ποιότητα ζωής, στην εκάστοτε κοινωνία. Η στερεοτυπική εικόνα ενός ηλικιωμένου ατόμου με δυσκινησία, το οποίο περιορίζεται στη διήγηση παραμυθιών στα εγγόνια του και συντηρείται στην οικογενειακή εστία κάποιου από τα παιδιά, έχει κατά πολύ αποκλειστεί από τη σημερινή πραγματικότητα. Τα άτομα που σήμερα περιλαμβάνονται στην Τρίτη Ηλικία παρουσιάζονται πιο ενεργά στο κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό πλαίσιο, απολαμβάνοντας τον προσωπικό χρόνο τους σε δραστηριότητες που τους ενδιαφέρουν.

Παρόλα αυτά, ένα σημαντικό μέρος των ατόμων Τρίτης Ηλικίας φαίνεται να είναι θύματα κακοποίησης. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, 1 στα 10 άτομα ηλικίας άνω των 60 ετών έχουν δεχτεί κακοποίηση, ενώ 90% των περιπτώσεων της κακοποίησης ασκούνται από άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος. Στη χώρα μας, με βάση τα στοιχεία του Συνδέσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης Βίας στην Οικογένεια για το έτος 2016, έχει παρατηρηθεί ότι το 6% των ατόμων που έχουν απευθυνθεί στη γραμμή βοήθειας, είναι άνω των 60 ετών. Aπό αυτά το 73,2% αναφέρουν βία από το σύντροφο τους ενώ το 18,5% έχουν κακοποιηθεί από το παιδί τους. Επιπλέον, με βάση τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου 12,9% των ατόμων άνω των 65 ετών, ζει με παρατεταμένο κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Τι εννοούμε όμως όταν μιλάμε για ενδοοικογενειακή βία στη Τρίτη ηλικία; Ποιες πρακτικές ή και συμπεριφορές μπορούν να χαρακτηριστούν ως βία κατά των ατόμων της Τρίτης Ηλικίας;

Προκειμένου να οριστεί η βία στην Τρίτη Ηλικία, η επιστημονική κοινότητα έχει ορίσει τα πεδία στα οποία παρουσιάζονται οι πρακτικές κακοποίησης των ηλικιωμένων:

Σωματική κακοποίηση
Αφορά οποιαδήποτε πρακτική οδηγεί στο φυσικό τραυματισμό, πρόκληση πόνου ή και αναπηρίας του ατόμου. Μπορεί να ασκείται άμεσα μέσω χτυπημάτων, κουνημάτων ή και με την ακατάλληλη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής ή και με την υποχρεωτική καθήλωση και περιορισμό του ατόμου π.χ με δέσιμο.

Παραμέληση
Η παραμέληση αφορά την αδυναμία των φροντιστών να παρέχουν την κατάλληλη φροντίδα με βάση τις ανάγκες του ατόμου. Αυτό μπορεί να γίνεται είτε σκόπιμα, είτε από έλλειψη γνώσεων ή και δεξιοτήτων για να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες ανάγκες των ατόμων. Επιπλέον, το άτομο μπορεί να ζει κάτω από άθλιες συνθήκες όπως βρώμικοι χώροι, χωρίς τις αναγκαίες παροχές σε ρεύμα και νερό.

Ψυχολογική βία
Η ψυχολογική βία ασκείται μέσω προσβολών ή και απειλών προς το άτομο προκαλώντας του έντονο συναισθηματική σύγχυση και στρες. Τέτοιου είδους πρακτικές περιλαμβάνουν: φωνές ή και απειλές κατά του ηλικιωμένου, προσπάθεια ταπείνωση ή και μείωσης του ατόμου, απόρριψή ευθυνών ή και κατηγοριών (για την κατάσταση του ή και για προβλήματα που προκύπτουν).

Σεξουαλική κακοποίηση
Η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να λαμβάνει χώρα είτε υποχρεώνοντας το άτομο σε σεξουαλική επαφή, χάιδεμα, είτε με την έκθεση του σε πορνογραφικό υλικό παρά τη θέληση του. Επιπλέον, πολλές φορές τα άτομα υποχρεώνονται να παραμείνουν γυμνά και εκτεθειμένα για ώρα.

Οικονομική εκμετάλλευση
Η οικονομική εκμετάλλευση των ηλικιωμένων μπορεί να λαμβάνει χώρα εν αγνοία του ατόμου μέσω της εκμετάλλευσης των εισοδημάτων του (π.χ σύνταξης) ή της ακίνητης του περιουσίας του. Επιπλέον, μπορεί το άτομο να δέχεται πιέσεις για να υπογράφει επιταγές ή να παραχωρεί μέρος ή ολόκληρο το εισόδημα του σε συγγενικά πρόσωπα ή στα πρόσωπα που το φροντίζουν.

Εξαπάτηση ιατρικής φροντίδας
Η μορφή εξαπάτησης ιατρικής φροντίδας συναντάται κυρίως σε μονάδες αποκατάστασης, οίκους ευγηρίας ή και σε υπηρεσίες υγείας, όπου το άτομο μπορεί να υπερχρεώνεται για υπηρεσίες, να πληρώνει για υπηρεσίες που δεν έχει λάβει, ή να υποβάλλεται σε θεραπείες που δεν του είναι αναγκαίες.
Αναμφισβήτητα, οι πιο πάνω πρακτικές θέτουν σε κίνδυνο την ευημερία των ατόμων. Πώς όμως είναι δυνατόν να γίνουν αντιληπτές στον εξωτερικό παρατηρητή;
Τα άτομα τρίτης ηλικίας θύματα κακοποίησης μπορεί να παρουσιάζουν συχνά συμπτώματα παρόμοια γεροντικής άνοιας όπως σύγχυση ή αποπροσανατολισμό, τα οποία μπορεί να ξεγελούν τον παρατηρητή. Είναι σημαντικό σε τέτοιες περιπτώσεις να μην αγνοούνται τα σημάδια, αλλά γίνεται παραπομπή σε ειδικούς, οι οποίοι μπορούν να διερευνήσουν αυτή την πιθανότητα.
Παρακάτω δίνονται κάποιες ενδείξεις οι οποίες πιθανόν να φανερώνουν την κακοποίηση των θυμάτων.

Σωματική κακοποίηση
Τα άτομα που κακοποιούνται σωματικά συχνά φέρουν εκδορές, ή μώλωπες για τις οποίες δε δίνουν ξεκάθαρες απαντήσεις για το πώς συνέβησαν. Επιπλέον, μπορούν να παρουσιαστούν σπασίματα, ραγίσματα ή μετατόπιση οστών. Σε περίπτωση, που το άτομο περιορίζεται κινητικά είναι πιθανόν να παρατηρηθούν στα άκρα, την κοιλιά ή το λαιμό σημάδια από σχοινί ή ζώνες. Τέλος, τα άτομα αρνούνται ή δυσφορούν να μείνουν μόνα με το άτομο που τα κακοποιεί.

Παραμέληση
Η παραμέληση στα άτομα τρίτης ηλικίας οδηγεί πολλές φορές στον υποσιτισμό και την αφυδάτωση των ηλικιωμένων με αποτέλεσμα το άτομο να εισάγεται σε επείγουσες νοσηλείες ή και ακόμα να οδηγηθεί στο θάνατο. Βρώμικα ρούχα, δυσοσμία, κακή υγιεινή του σώματος, κακές συνθήκες διαβίωσης, εγκατάλειψη του ατόμου για μεγάλη χρονική περίοδο χωρίς επίβλεψη, ή ακόμα και μεγαλύτερη διάρκεια φαρμακευτικής αγωγής, αποτελούν τους κυριότερους δείκτες παραμέλησης των ηλικιωμένων ατόμων.

Σεξουαλική εκμετάλλευση
Τα θύματα σεξουαλική εκμετάλλευσης πιθανόν να παρουσιάσουν, μώλωπες ή εκδορές στα γεννητικά όργανα ή ακόμα και αιμορραγία από τον πρωκτό ή τον κόλπο. Είναι πιθανόν η αιμορραγία να μην είναι φανερή στα τόσο στα γεννητικά όργανα όσο στα ρούχα ή τα εσώρουχα των θυμάτων.

Οικονομική εκμετάλλευση
Το άτομο πολλές φορές παρουσιάζεται να μην μπορεί να καλύψει τις υποχρεώσεις του, ή να καλύψει τις βασικές του ανάγκες σε διατροφή ή φαρμακοθεραπεία. Παραπονιέται συχνά ότι χάνει χρήματα ή φαίνονται ασυνήθιστες κινήσεις στους προσωπικούς του λογαριασμούς.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία αποτελούν ενδείξεις, οι οποίες πολλές φορές μπορεί να συγχέονται με προβλήματα ή διαταραχές της Τρίτης Ηλικίας. Παρ όλα αυτά εάν υπάρχουν υποψίες ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει, είναι σημαντικό να μην αποσιωπάται. Τα άτομα που εντοπίζουν τέτοια περιστατικά μπορούν να δεχθούν βοήθεια ή ν’ αναφέρουν το περιστατικό, καταγγέλοντας στη γραμμή βοήθειας 1440 του Συνδέσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης Βίας στην Οικογένεια.