Της Αννίτα Βράχα,
Λειτουργός Χώρου Φιλοξενίας ΣΠΑΒΟ.

Στη σύγχρονη εποχή, η βία περιτριγυρίζει τα παιδιά σε όλα τα πλαίσια στα οποία δραστηριοποιούνται∙ στην οικογένεια, στο σχολείο και στην ευρύτερη κοινότητα. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και το διαδίκτυο πολλές φορές αναπαράγουν εικόνες και σκηνές βίας σε διάφορα τηλεοπτικά προγράμματα και ηλεκτρονικά παιχνίδια προωθώντας έτσι, λανθασμένα πρότυπα συμπεριφοράς. Επομένως, τα παιδιά βρίσκονται συνεχώς εκτεθειμένα στο φαινόμενο της βίας και είναι πιθανόν να γίνουν μάρτυρες ή/και να βιώσουν τα ίδια οποιαδήποτε μορφή βίας.

Αν ανησυχείτε ότι το παιδί σας είναι θύμα κακοποίησης, παρατηρήστε συμπεριφορικές ή σωματικές αλλαγές οι οποίες πιθανόν να οφείλονται σε οποιαδήποτε μορφή βίας. Μερικά από αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια περιλαμβάνουν: Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές όπως το πιπίλισμα αντίχειρα, η αλλαγή της ρουτίνας υγιεινής όπως η άρνηση ή/και η υπερβολική επιθυμία να κάνει μπάνιο, διαταραχές ύπνου ή/και εφιάλτες, αποφυγή ή/και άρνηση επικοινωνίας με συγκεκριμένα άτομα, ακατάλληλες σεξουαλικές συμπεριφορές, δυσκολία στη συγκέντρωση, χρήση λεξιλογίου το οποίο δεν ανταποκρίνεται στο ηλικιακό επίπεδο, ανεξήγητη εσωστρέφεια (το παιδί κλείνεται στον εαυτό του, δεν μιλάει πολύ), μώλωπες, πρήξιμο στα γεννητικά όργανα, σπασμένα μέλη του σώματος.

Πολύ συχνά τα παιδιά αναζητούν κάποιον να μιλήσουν, να πάρουν πληροφορίες και καθοδήγηση για το πώς να αντιδράσουν (είτε ως θύματα ή ως μάρτυρες περιστατικών βίας). Επομένως, είναι πολύ σημαντικό όταν θα μιλήσετε με το παιδί, να δημιουργήσετε το κατάλληλο πλαίσιο ούτως ώστε να νιώσει ασφαλής να μιλήσει για τα συναισθήματα και τις σκέψεις του και να λάβει την απαραίτητη στήριξη και καθοδήγηση. Ακολουθούν μερικές συμβουλές που θα σας βοηθήσουν να μιλήσετε στα παιδιά σας για το φαινόμενο της βίας:

Ακούστε και καθησυχάστε το παιδί. Ακούστε με προσοχή αυτά που λέει το παιδί δίνοντας έμφαση στα συναισθήματα του. Αφήστε το παιδί να μιλήσει και να εκφράσει τα συναισθήματα του χωρίς να το πιέσετε. Δείξτε ενσυναίσθηση και επιβεβαιώστε ότι είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να νιώθει έτσι. Συζητήστε μερικούς θετικούς τρόπους διαχείρισης των αρνητικών συναισθημάτων.

Αφιερώστε χρόνο στο παιδί. Δείξτε υπομονή καθώς πολλές φορές τα παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν λεκτικά τις σκέψεις και ανησυχίες τους. Απαντήστε με ηρεμία στις ερωτήσεις του παιδιού. Δώστε όσες πληροφορίες χρειάζεται το παιδί. Χρησιμοποιήστε εναλλακτικούς τρόπους για να πλησιάσετε το παιδί και να αρχίσετε τη συζήτηση, όπως για παράδειγμα, μέσω παιχνιδιού, ζωγραφικής, παραμυθιού κοκ.

Χρησιμοποιήστε κατάλληλο λεξιλόγιο. Στα παιδιά προσχολικής και πρώιμης σχολικής ηλικίας δώστε σύντομες και απλές πληροφορίες, επιβεβαιώστε ότι το παιδί θα είναι ασφαλή στα πλαίσια στα οποία δραστηριοποιείται (σπίτι, σχολείο) και ότι οι ενήλικες εκεί θα τα προστατεύσουν. Αν χρειαστεί δώστε συγκεκριμένα παραδείγματα παροχής ασφάλειας (πχ στο σχολείο υπάρχουν δάσκαλοι που επιτηρούν τα παιδιά κοκ). Τα παιδιά πρωτοβάθμιας και πρώτες τάξεις δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης πιθανόν να κάνουν περισσότερες ερωτήσεις και να αναζητούν συγκεκριμένα μέτρα ασφαλείας. Συζητήστε τη διαφορά του πραγματικού με το φανταστικό. Επίσης, αναφερθείτε στα μέτρα που λαμβάνονται από τα σχολεία και την οικογένεια. Τα παιδιά δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Λύκειο) διαμορφώνουν ιδέες και απόψεις σχετικά με τα αίτια της βίας τόσο στο σχολείο όσο και στην ευρύτερη κοινωνία. Θα εκφράσουν απόψεις για αποφυγή και προστασία από το φαινόμενο της βίας. Δώστε έμφαση στο ρόλο των παιδιών στη διατήρηση της ασφάλειας, επισημαίνοντας ότι είναι σημαντικό να ακολουθούν τις κατευθυντήριες γραμμές του σχολείου και της οικογένειας, να αναφέρουν σε ενήλικες που εμπιστεύονται τις ανησυχίες για την προσωπική τους ασφάλεια και να λαμβάνουν στήριξη βάσει των συναισθηματικών τους αναγκών.

Αναθεωρείστε τα μέτρα ασφάλειας. Βοηθήστε το παιδί να αναγνωρίσει τουλάχιστον έναν έμπιστο ενήλικα στο σχολείο, στην οικογένεια και στην κοινότητα στον οποίο μπορεί να μιλήσει αν αισθάνεται ότι απειλείται ή κινδυνεύει, καθώς επίσης, αν δει ή ακούσει κάτι που το κάνει να αισθάνεται φόβο, ανησυχία ή ντροπή.

Παρατηρήστε τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Μερικά παιδιά μπορεί να μην εκφράζουν τις ανησυχίες τους λεκτικά. Οι αλλαγές στη συμπεριφορά, τη διάθεση και τις συνήθειες ύπνου και διατροφής μπορούν επίσης να υποδεικνύουν άγχος ή δυσφορία στο παιδί. Στα περισσότερα παιδιά, αυτά τα συμπτώματα θα μειωθούν με την κατάλληλη στήριξη και καθησυχασμό. Ωστόσο, ορισμένα παιδιά ενδέχεται να εκδηλώσουν πιο έντονες αντιδράσεις. Αν χρειαστεί ζητήστε τη βοήθεια ειδικού.

Περιορίστε το χρόνο έκθεσης των παιδιών στην τηλεόραση/διαδίκτυο/ ηλεκτρονικά παιχνίδια που εμπεριέχουν φαινόμενα βίας. Η έκθεση σε τηλεοπτικά προγράμματα που εμπεριέχουν περιστατικά βίας πιθανόν να προκαλέσουν αναπτυξιακά ακατάλληλες πληροφορίες, φόβο, άγχος ή σύγχυση, ιδιαίτερα σε μικρά παιδιά. Επίσης, οι ενήλικες πρέπει να είναι προσεκτικοί στο περιεχόμενο των συζητήσεων τους μπροστά στα παιδιά, ακόμη και στους εφήβους, και να περιορίσουν την προβολή λανθασμένων προτύπων διαχείρισης θυμού.

Διατηρήστε μια κανονική ρουτίνα. Η τήρηση του καθημερινού προγράμματος του παιδιού είναι καθησυχαστική και προάγει τη ψυχική και σωματική υγεία. Βεβαιωθείτε ότι οι συνήθειες της διατροφής και του ύπνου παραμένουν σταθερές. Ενθαρρύνετε τη συνέχιση του σχολείου, των εξωσχολικών δραστηριοτήτων και των ενδιαφερόντων του παιδιού.

Μιλήστε με ειλικρίνεια στο παιδί. Συζητήστε με το παιδί πιθανές ενέργειες και λύσεις. Πείτε στο παιδί πως σκοπεύετε να ενεργήσετε. Αυτό θα του εμπνεύσει εμπιστοσύνη. Μην υποσχεθείτε πράγματα στο παιδί που δεν είναι εφικτό να γίνουν.

Εκπαιδεύστε το παιδί σας. Δώστε στο παιδί επιλογές και προετοιμάστε το για το τι πρέπει να κάνει εάν αντιμετωπίσει καταστάσεις που αισθάνεται ανασφαλής. Επιπλέον, συζητήστε για θετικούς τρόπους έκφρασης θυμού και αντιμετώπισης της βίας.

Ζητήστε υποστήριξη. Εάν αισθάνεστε ότι χρειάζεστε περισσότερες πληροφορίες και βοήθεια, αναζητήστε υποστήριξη από κάποιο ειδικό.

Πολλές φορές τα παιδιά-θύματα κακοποίησης αισθάνονται ότι φταίνε τα ίδια για αυτό που έγινε. Σε αυτή την περίπτωση, μπορείτε να επιβεβαιώσετε το παιδί ότι δε φταίει γι’ αυτό που έγινε και ότι δεν του άξιζε. Επιβεβαιώστε ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνεται αναστατωμένο, θυμωμένο και μπερδεμένο αν κάποιος το πλήγωσε. Πείτε στο παιδί ότι δεν πρέπει να κατηγορεί τον εαυτό του ή να ανησυχεί ότι οι άλλοι θα είναι θυμωμένοι μαζί του. Ακόμα κι αν νομίζει ότι έχει κάνει κάτι λάθος, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι σωστό για κάποιον να το βλάψει. Επιβεβαιώστε το παιδί ότι και εκείνο όπως όλα τα παιδιά αξίζει να έχει ενήλικες στη ζωή του που θα του δίνουν αγάπη και υποστήριξη καθώς μεγαλώνει.

Εάν το παιδί διερωτάται πως μπορεί να σταματήσει αυτό που συμβαίνει, πείτε ότι το πιο τολμηρό και σημαντικό πράγμα που μπορεί να κάνει είναι να το πει σε κάποιον που εμπιστεύεται. Ποτέ να μην κρατήσει τέτοιο μυστικό, ακόμα και αν το άτομο που το πλήγωσε του λέει ότι κάτι κακό θα συμβεί αν το πει. Αν δεν μπορεί να εμπιστευτεί κανέναν στο σπίτι, να μιλήσει σε κάποιον στο σχολείο (πχ στο δάσκαλο, ή στο σύμβουλο του σχολείου) ή σε ένα φίλο. Και αν το πρόσωπο αυτό δεν μπορεί να το βοηθήσει, να συνεχίσει να το λέει μέχρι να αισθανθεί ασφαλής.

Όποιος κι αν είναι ο ρόλος σας στη ζωή του παιδιού-γονέας ή άλλο μέλος της οικογένειας, δάσκαλος, προπονητής ή/και άλλος, το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τέτοια ζητήματα είναι να τα ενθαρρύνετε να μιλήσουν, να τα στηρίξετε και να δώσετε αξιόπιστες και ακριβείς πληροφορίες. Και να θυμάστε ότι έχετε τη δύναμη να φέρετε μια θετική αλλαγή στη ζωή του παιδιού.