Όταν αντιληφθείς τι συμβαίνει…

Συνήθως οι περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας κλιμακώνονται σε συχνότητα ή και σε ένταση.

Αρχικά μπορεί να ξεκινήσει με περιστασιακή βία, δηλαδή περιστατικά βίας με μεγάλη χρονική απόσταση μεταξύ τους και μικρής ή μεσαίας έντασης, τα οποία συνήθως εκλαμβάνονται από το θύμα ως απλές συγκρούσεις με το σύντροφο ή και βρίσκουν κάποια «λογική» δικαιολογία.

Ωστόσο τα περιστατικά σταδιακά κλιμακώνονται σε πιο σοβαρή και επαναλαμβανόμενη κακοποίηση. Καθώς εξελίσσεται η ενδοοικογενειακή βία αναπτύσσεται μια περίπλοκη δυναμική, η οποία χαρακτηρίζεται από ένα μοτίβο κακοποιητικών συμπεριφορών που χρησιμοποιούνται σκόπιμα από τον δράστη για να κυριαρχήσει και να ελέγξει το θύμα.

Πολλές φορές, δημιουργείται ενδοοικογενειακή τρομοκρατία όπου η βία χρησιμοποιείται ως τακτική σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εξουσίας και ελέγχου. Η ενδοοικογενειακή τρομοκρατία περιλαμβάνει συχνότερα περιστατικά, πιο σοβαρής βίας, ενώ ενδέχεται να οδηγεί και σε πιο σοβαρούς τραυματισμούς (Turvey, 2014). Σε αυτές τις περιπτώσεις, μόνο ο δράστης είναι βίαιος και ελεγκτικός, αλλά το θύμα όχι.

Σύμφωνα με τη θεωρία για το Σύνδρομο της Κακοποιημένης Γυναίκας, όπως περιγράφεται από  την ψυχολόγο Lenore E. Walker, η κακοποίηση των γυναικών (οποιασδήποτε μορφής, δηλ. σωματική, σεξουαλική ή/και ψυχολογική κλπ.) στο πλαίσιο των στενών διαπροσωπικών σχέσεων εμφανίζεται σ΄ ένα μοτίβο ως κύκλος βίας.

Αφού περάσει η αρχική περίοδος ανάπτυξης της ρομαντικής/ερωτικής σχέσης, ο κύκλος της βίας αναπτύσσεται μέσα από μια επανάληψη των ακόλουθων τριών φάσεων:

Η φάση οικοδόμησης της έντασης, όπου ο δράστης αρχίζει να είναι εκνευρισμένος με αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά, και η αντίληψη της γυναίκας σχετικά με τον κίνδυνο ενισχύεται, με αποτέλεσμα η ίδια να προσπαθεί να ευχαριστήσει τον δράστη σε μια προσπάθεια να εξισορροπήσει την ένταση/κατάσταση.

Στην επόμενη φάση συμβαίνει κάποιο έντονο περιστατικό κακοποίησης, κατά τη διάρκεια του οποίου λαμβάνει χώρα σωματική ή σεξουαλική επίθεση, ή ακόμα και απειλές κατά της ζωής του θύματος με χρήση όπλου ή αντικειμένου, ή απόπειρα στραγγαλισμού, κλπ. Στο περιστατικό ο δράστης εξευτελίζει το θύμα και την εμποδίζει να καλέσει για βοήθεια, ενώ κάποιες φορές μπορεί ακόμα και να ασκήσει κάποιας μορφής βίας προς τα παιδιά, εάν υπάρχουν, ή άλλο αγαπημένο πρόσωπο του θύματος.

Μετά τα περιστατικά κακοποίησης, ακολουθεί η φάση της φαινομενικής αγάπης και μεταμέλειας. Σαν σε «μήνα του μέλιτος», ο κακοποιητικός σύντροφος ζητά συγγνώμη και συγχώρεση, ενώ εκδηλώνει στοργική συμπεριφορά. Μπορεί να προσφέρει δώρα στο θύμα ως ένδειξη μεταμέλειας, να δώσει υποσχέσεις για αλλαγή της συμπεριφοράς του ή μη επανάληψης τέτοιου περιστατικού. Είναι σε αυτή τη φάση που τα πλείστα θύματα συγχίζονται. Μπορεί ακόμα να αναπτύξουν αισθήματα και σκέψεις αυτό-ενοχοποίησης και ανάληψης της ευθύνης, και να δικαιολογήσουν την συμπεριφορά του κακοποιητικού συντρόφου, με την ελπίδα ότι πρόκειται για ένα μεμονωμένο περιστατικό και μια άτυχη στιγμή.

Καθώς ο κύκλος αυτός θα αρχίσει να επαναλαμβάνεται όλο και συχνότερα, ενδέχεται να φτάσει στο σημείο που η πρώτη και η τρίτη φάση του θα μειωθούν σε χρόνο ή ακόμα μπορεί να εξαφανιστούν, και θα αυξηθεί η περίοδος των περιστατικών κακοποίησης. Τα όρια της κάθε φάσης δεν μπορούν να καθοριστούν εφόσον η δυναμική ισχύος και ελέγχου που υπάρχει από τον δράστη, πολλές φορές κεκαλυμμένη και μη αντιληπτή, ενδέχεται να μην επιτρέπει στο θύμα να αντιληφθεί εγκαίρως τι ακριβώς συμβαίνει, και πώς εξελίσσεται η κατάσταση.

Οι επιζήσασες γυναίκες ενδοοικογενειακής βίας, σύμφωνα με τη θεωρία του Συνδρόμου της Κακοποιημένης Γυναίκας, βιώνουν συμπτώματα που αντιστοιχούν ή παραπέμπουν στη Διαταραχή Μετα-Τραυματικού Στρες (Post-Traumatic Stress Disorder, PTSD). Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν αναβίωση του τραυματικού γεγονότος μέσα από παρεμβατικές αναμνήσεις, υπερδιέγερση και αυξημένα επίπεδα άγχους, ή υπερεπαγρύπνησης, συμπεριφορές αποφυγής και συναισθηματικό μούδιασμα (π.χ. κατάθλιψη, διάσπαση, ελαχιστοποίηση, καταστολή, άρνηση), διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις, παραμόρφωση της εικόνας του σώματος ή/και ανησυχίες για τη σωματική υγεία, ή/και δυσκολίες σεξουαλικής εγγύτητας.

Η γυναίκα επιζήσασα της κακοποίησης, αισθάνεται εγκλωβισμένη, ότι κανένας δεν μπορεί να καταλάβει όσα βιώνει και δεν υπάρχει κάποιος που μπορεί να την βοηθήσει, οπότε και αρχίζει να αισθάνεται ότι φταίει η ίδια για την κακοποίηση που της συμβαίνει. Αυτό ονομάζεται «μαθημένη αβοηθησία» ή «επίκτητη αδυναμία», και αποτελεί βασική έννοια στο Σύνδρομο της Κακοποιημένης Γυναίκας. Η έννοια της «μαθημένης αβοηθησίας» εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί οι γυναίκες δεν μπορούν να εγκαταλείψουν μια κακοποιητική σχέση. Η συγκρουσιακή συμπεριφορά του δράστη, με εναλλαγή συμπεριφορών «αγάπης» και κακοποίησης με τυχαίο και απρόβλεπτο τρόπο, καθιστά συχνά την κακοποιημένη γυναίκα παθητική και υποταγμένη, εφόσον η ίδια χάνει τον έλεγχο της κατάστασης, καταλήγοντας σε μια ψυχολογική εξάρτηση από τον κακοποιητικό σύντροφο, – μια «μαθημένη αδυναμία», που ορίζει την καθημερινότητα και τις ενέργειες που πράξει ή δεν θα πράξει, και όπου ο δράστης συνήθως παρουσιάζεται να γνωρίζει ήδη τις κινήσεις της.

Μάλιστα υπάρχουν φορές που συμβαίνει, οι δράστες να χρησιμοποιούν συναισθηματικές και ψυχολογικές τακτικές («ρομαντική τρομοκρατία», “romantic terrorism”, Hayes and Jeffries, 2015), συμπεριλαμβανομένων τακτικών χειραγώγησης του θύματος, με σκοπό να την διατηρήσουν υποταγμένη, αποτρέποντάς τη διαφυγή της από τη βίαιη σχέση. Η κατάσταση αυτή προκαλεί φόβο στα θύματα, αλλάζει τις σκέψεις και τις συμπεριφορές τους, σε σημείο που ενδέχεται να πιστέψουν ότι κάτι τους συμβαίνει, ότι χάνουν τα λογικά τους και τρελαίνονται.

«Το πιο συνηθισμένο ήταν να προσποιείται ότι έχει ξεχάσει τι συνέβη ή ακόμα και να αρνείται ότι συνέβη. Όταν με ρωτούσε να του πω τι μου έκανε, και αφού του έλεγα, μου απαντούσε ότι υπερβάλω και βάζω πράγματα που τον νου μου. Κάποια φάση άρχισα να σκέφτομαι, μήπως δεν τα ζω όλα αυτά και απλά τα φαντάζομαι…»

Η ενδοοικογενειακή βία και η βία κατά των γυναικών ευρύτερα μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στη δολοφονία από πρόθεση ως το αποκορύφωμα μιας μακροχρόνιας κακοποίησης. Η ενδοοικογενειακή ανθρωποκτονία συμβαίνει όταν μέλος της οικογένειας ή του νοικοκυριού, ή ερωτικός σύντροφος δολοφονεί άλλο μέλος της οικογένειας ή τον/την σύντροφό του/της. Στην Κύπρο το έγκλημα της ανθρωποκτονίας, όπως και ο φόνος εκ προμελέτης, υπόκεινται σε ποινή φυλάκισης διά βίου.

Αντίστοιχα οι γυναικοκτονίες αφορούν δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους. Συνήθως τελούνται από ερωτικό σύντροφο, δηλαδή πρώην ή νυν σύζυγο ή σύντροφο, ως η υπέρτατη πράξη ελέγχου και εξουσίας στο σώμα της γυναίκας, με πιο αυξημένο τον κίνδυνο ιδιαίτερα σε περιόδους που η γυναίκα αποφασίσει να απομακρυνθεί από τον δράστη ή και να τον χωρίσει. Τον Ιούλιο 2022, η Βουλή των Αντιπροσώπων στην Κύπρο ψήφισε σε νόμο την θέσπιση του ιδιώνυμου αδικήματος της γυναικοκτονίας, το οποίο επισύρει την ποινή της φυλάκισης διά βίου.

Εάν εσείς ή άτομο που γνωρίζετε, βιώνει ή βίωσε στο παρελθόν βία στην οικογένεια ή τη συντροφική του/της σχέση, υπάρχει βοήθεια. Ο Σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια παρέχει συμβουλευτική και ψυχολογική στήριξη, καθώς και προστασία σε κάθε θύμα ενδοοικογενειακής ή συντροφικής βίας.

Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να καλέσετε:

• Εθνική Γραμμή Βοήθειας 1440
• Υπηρεσία SMS 99 984042, αν είναι επικίνδυνο να μιλήσεις στείλε μήνυμα
• Υπηρεσία Live-Chat ΣΠΑΒΟ μέσω της ιστοσελίδας μας https://domviolence.org.cy/

 

Ηρώ Μιχαήλ,

Ψυχολόγος (B.Sc.) – Εγκληματολόγος (M.A.)

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Burgess, A. W., and Holmstrom, L. L. (1974). Rape trauma syndrome. American Journal of Psychiatry, 131, 981–986.

Johnson, M. (2006). Conflict and control: gender symmetry and asymmetry in domestic violence. Violence against Women, 12 (11), 1003–1018, pp. 1009-1010.

Hayes, S. and Jeffries, S. (2015). Romantic Terrorism. An Auto-Ethnography of Domestic Violence, Victimisation and Survival. UK: Palgrave MacMillan.

The ‘Power and Control Wheel’: https://www.theduluthmodel.org/wheels/

Turvey, B. E. (2014). Victimity: Entering the Criminal Justice System. In B. E. Turvey (Ed.), Forensic Victimology: Examining Violent Crime Victims in Investigative and Legal Contexts (2nd Ed.) (pp. 31-65). San Diego: Academic Press.

Walker, L.E. (1979). The Battered Woman. New York, NY: Harper Row.

Walker, L.E. (2006). Battered woman syndrome: empirical findings. Annals of the New York Academy of Science, 1087, 142–157.

Walker, L.E. (2009). The Battered Woman Syndrome (3rd Ed.). New York, NY: Springer.